Ünlü süvarilerin, harp meydanlarında kahramanca dövüşen Türk yiğitlerinin harman olduğu diyar, Bozok Yaylası’nın çocukları, var olun! [Mustafa Kemal Atatürk (3 Şubat 1934)]
1950 yılında Yozgat’ta doğdum. İlk ve ortaöğrenimimi Yozgat’ta tamamladım. 1970 yılında Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümünden mezun oldum. Sırasıyla Kars-Susuz (Kâzım Karabekir İlköğretmen Okulu), Sivas-Yıldızeli (Pamukpınar İlköğretmen Okulu), Burdur-Bucak (Karapınar Köyü Ortaokulu) ve Ankara’da (Elmadağ Lisesi, Altındağ Çalışkanlar Ortaokulu, Keçiören Ayvalı Ortaokulu, Altındağ Atıfbey Ortaokulu) öğretmenlik, idarecilik yaptım. En son çalıştığım Atıfbey İlköğretim Okulundan 1995’te emekli oldum.
Yozgat folkloru üzerine uzun yıllar araştırma ve incelemelerde bulundum. Bu çalışmalarımdan bazıları (Yozgat Manilerinde Yergi, Yozgat Atasözlerinden Bir Demet, Yozgat Bilmeceleri…) Türk Folklor Araştırmaları dergisinde yayımlandı. Millî Eğitim Bakanlığının “Öğretmen Yazarlar Dizisi”nde yayımlanan “Günaydın Çocuklar” adlı öğretmenlik şiirleri seçkisi, ilk kitap çalışmam oldu. Daha sonra Yıldırım Yayınlarında yazar ve düzeltmen olarak çalışmaya başladım. Bu arada başka yayınevleriyle de çalıştım. 13’ü ders kitabı, 11’i de yardımcı (kaynak) kitap olmak üzere 24 kitabım yayımlandı. Son kitabım, Sonçağ Yayıncılık tarafından yayımlanan ve düşünce yazılarımı içeren “Düşünsel Yansımalar”dır.
Evli ve üç çocuk babasıyım.
Edebiyat, müzik, fotoğraf, spor ve teknoloi özel ilgi alanlarımdandır.
Yozgat yöresine ilişkin türkülerin videoları aşağıda abc sırasına göre sunulmuştur.
Yozgat Sürmelisi olarak bilinen ve kentimizin müzik simgesi durumunda olan Dersini Almış da Ediyor Ezber türküsü, abc sıralamasının dışında tutularak en başta verilmiştir.
AŞAĞIDA TRT TÜRK HALK MÜZİĞİ NOTA ARŞİVİNİN LİNKİ VERİLMİŞTİR. YOZGAT TÜRKÜLERİYLE İLGİLİ EN SAĞLIKLI NOTA BİLGİSİNE BU LİNKTEN ULAŞABİLİRSİNİZ. LİNKİ TIKLADIĞINIZDA AÇILAN SAYFADA İKİ TÜR ARAMA YAPABİLİRSİNİZ. İLKİ TÜRKÜNÜN, İKİNCİSİ İLİN ADINA GÖRE. KIRMIZI YAZILI REPERTUVAR NUMARALARINI TIKLADIĞINIZDA TÜRKÜNÜN NOTALARINA ULAŞABİLİRSİNİZ.
Yozgat türküleri sekiz alt başlıkta verilmiştir. Bu başlıklar sırasıyla; Tüm Türküler (Notaları, Sözleri), Türkü Dinle, Öykülü Türküler, Türkü Videoları 1, 2, 3, 4, 5‘tir.
Üst menü üzerine gelindiğinde alt menüler aşağı doğru sıralanmaktadır. Bunlardan dilediğinizi tıklayarak ilgili menüye ulaşabilirsiniz.
“Tüm Türküler” ve “Türkü Dinle”de yer alan bilgiler TRT arşivlerine aittir. “Türkü Videoları 1, 2, 3″te Yozgat’a ilişkin ortak (anonim) nitelikli türküler yer almaktadır. “Türkü Videoları 4’te Yozgatlı Halk Ozanı Hasan Kaplani’nin, “Türkü Videoları 5″te de Yozgatlı Türk Halk Müziği Sanatçısı Selahattin Bölük’ün özgün parçalarına yer verilmiştir.
A’dan Z’ye Yozgat Manileri başlıklı bu bölümde Türk Folklor Araştırmaları Dergisinde yayımlanan 446 mâniye yer verdim. Uzun çalışmalar sonucu derlediğim bu mânileri sizlerin beğenisine sunuyorum.
Dilerim Yozgat’ımızın halk kültürüne azıcık da olsa bir katkı sağlamışımdır.
Halk inanışlarının bir bölümü ortak nitelikler taşırken bir bölümü köyden köye bile farklılıklar göstermektedir. Bu inanışlar iyi niyete dayanmakta, ama bilimsel nitelik taşımamaktadır. Hatta bazı inanışlar, halk sağlığı açısından sakınca da doğurmaktadır. Ancak zengin bir kültür ögesidir halk inançları. Saftır, özdendir, sıcaktır, buram buram halk kokar. Onu yücelten de işte budur.
Halk inançları burada birtakım alt başlıklar altında sıralanmıştır. Halk inançlarıyla ilgili olarak pek çok internet sitesi araştırılmış, değişik veriler elde edilmiştir. Bu başlık altında iletilen veriler, daha önce de belirtildiği gibi farklı köylere ilişkindir. Tümü bir yöreye özgü değildir. Bu nedenle bazılarını yeni duyuyor olabilirsiniz. Ama bilinmelidir ki bunlar Yozgat halkının ortak kültür ürünleridir.
Şimdi Yozgat’ın halk inanışları dünyasına bir yolculuk yapalım.
1. DOĞUM VE ÇOCUKLARLA İLGİLİ İNANIŞLAR
Yozgat halkının doğumla ilgili yaygın birçok inanışı vardır. Bunları şöyle sıralayabiliriz.
Hamile bir kadın kötü ve sevmediği kimselere dikkatle bakmaz. Bakarsa çocuğun ona benzeyeceğine inanılır.
Hamile kadın aş eridiği sırada kime bakarsa doğacak çocuk ona benzer.
Doğum süresi dokuz ayı geçen kadınlara “Camız eti yemiş.” diye takılınır.
Bazı köylerde doğumu hâlâ yaşlı köy ebelerine yaptırırlar. Doğum uzun sürdüğü zaman bu yaşlı ebelerde bulunan ve “Fadime Anamızın Eli” diye adlandırılan ot suya konur. “Bu bitkinin yaprakları açıldıkça çocuğun doğumu yaklaşır, tamamen açılınca çocuk doğar.” inancı egemendir.
Çocuğun üzerinden başka bir çocuğun ya da kardeşlerinin atlamasıyla çocuğun boyunun uzamayacağına inanılır.
Bir kadın doğum yapacağı zaman, bir olumsuzluk yaşanmaması için yanına hiç doğum yapmayan kadın sokulmaz.
Bazı yörelerde doğumdan sonra anneye soğuk su verilmez. Kız doğuran anneye, “Kızandan gelmiş it gibi yatar.”, Erkek doğuran anneye de, “Yılkıdan (yayladan) gelmiş at gibi yatar.” denir. Bu oğlan çocuğuna ne kadar önem verildiğini vurgulayan bir anlayıştır. Kaynanası; anneye yağlı yumurta, süt ve yağlı yemekler pişirir. Bunları ebe kadına ve geline yedirir. Ağzı tatlı, huyu güzel olsun diye hamile kadına ekşi yedirilmez.
Çocuğu ölen kadın, uğursuzluk getirir düşüncesiyle lohusanın yanına alınmaz.
Lohusa kadının yanına kedi yaklaştırılmaz. Kedi yaklaşınca çocuğun öleceğine inanılır.
Lohusa kadın evdeyken değirmenden un gelirse uğursuzluk getirmesin diye alınmaz.
Lohusa kadına çiğ et getirilirse uğurlu olacağına inanılır.
Uğursuzluk olur düşüncesiyle iki lohusa kadın birbiriyle görüşmez. Görüşmek zorunda kalırlarsa arka arkaya gelerek birbirlerinin yüzünü görmeden iğne değiştirirler.
“Lohusa kadını al basar.” inancı yaygındır. Bunu önlemek için kadının baş ucunda sürekli Kur’an bulundurulur. Geceleri kadının yanında kocası ya da kardeşi bekler. Ayrıca kadının üzerinde kocasının ceketi, tuz, iğne ve ayak ucunda balta bulundurulur. Bazı yerlerde kadının yatağına kırmızı bir bez bağlanır ve odasında geceleri korkmaması için sürekli ışık yakılır.
Doğum yapamayan kadınlara çeşitli bitkiler kaynatılarak içirilir ya da hocaya okutulan yiyecek ve içeceklerden yararlanılır.
Doğum yapan kadın hemen iyi olsun diye bazı köylerde “haşıl” pişirilir, üzerlik tüttürülür.
Çocuk doğunca ayaklarından tutularak baş aşağı sallanır. Sonra annesinin sağ yanına konur. Ağzına kim tükürürse huyunun onun gibi olacağına inanılır. Sağ kulağına ezan, sol kulağına kamet okunur.
Çocuğun yıkanacağı ılık suyun içine babaannesi bir gümüş yüzük atar. Bu, çocuk gümüş gibi parlasın; yani iyi insan olsun, diye yapılır. Aynı suyla annesi de yıkanır.
Çocuğun ilk banyosundan sonra güzel kaşlı ve güzel gözlü olsun diye kaşına, gözüne sürme çekilir. Ayrıca zengin olsun diye suya altın atılır.
Yeni doğan çocuğun düşen göbeği, sonra ailenin istediği gibi bir çocuk olması için cami ya da okul bahçesi gibi yerlere gömülür.
Doğan çocuğun alnı bezle bağlanırsa doğru olacağı inancı vardır.
Erkek çocuğu dayısına, kız çocuğu halasına benzer, inancı egemendir.
Çocuklara özellikle aynı sülaleden olan anne, baba, dede ve genç yaşta ölenlerin adlarını verme geleneği yaygındır. Böylece onların unutulmaması amaçlanır.
Çocuk doğduktan bir süre sonra dedesi ya da evin bir erkek büyüğü tarafından sağ kulağına ezan, sol kulağına kamet okunur ve üç kez, “Senin adın …” diye seslenilir. Ardından da dua edilir. Bazı yörelerde çocuğun ailece belirlenen adını imam koyar, “Geleceği gayım (güçlü, sağlam) olsun. Hayırlı olsun!” diye dua eder. Böylece çocuğun vatana, ulusa hayırlı bir evlat olarak yetişeceğine inanılır.
Çocuk on beş günlük olunca uğurlu olacağı inancıyla ilk misafirliğe, kapısı kıbleye ve evi güneş gören sevilen bir aileye, götürülür. Gittiği evde çocuğa kısmeti bol olsun diye yumurta verilir ya da göğsüne kuru ekmek konur.
Bazı yerlerde çocuk kırk günlük olmadan dışarı çıkarılmaz. Bazı yerlerde de kız çocukları kırkını doldurmadan evden çıkarılırsa evde kalmayacağına inanılır.
Kırkı çıkan anne çocuğuyla birlikte ilk kez kimin evine giderse ev sahibi çocuğa para, yumurta, tülbent gibi hediyeler verir. Bu; çocuk şanslı, nasipli olsun, anlamına gelir.
Çocuğa kırk gün eşik atlatmazlar, melekler verir diye su vermezler.
Çocuğu kırk gün yere bastırmazlar.
Çocuk, anne sütüyle beslenip kundakta büyütülür. Doğmasından sonra kırk gün suyun içine yumurta kırılır ve çocuk bununla her sabah yıkanır. Kırk gün sonra annesi çocuğu kucağına alır
İlk kez sokakta kime rastlarsa çocuğun onun gibi olacağına inanılır.
Hırsız olmasın diye çocuğun tırnağını erken kesmezler.
Çocuk höllükle (toprakla) belenirse babayiğit olacağı düşünülür.
Gözleri şaşı olmasın diye kırkı çıkıncaya kadar çocuğun yüzü açılmaz.
Çocuk boş meme emince dili patır (peltek, kekeme, dilsiz) olur, diye düşünülür.
Çocuk 4-5 aylık olunca babasının cebinden para çektirilir. Böylece babasının parasının bereketli olacağına inanılır. Parayı çektikten sonra çocuğun tırnakları kesilir.
Çocuğun dişi çıkınca diş hediği yapılır. Diş hediği; buğday, nohut, kuru fasulye ve çedene karıştırılarak pişirilir. Pişen bu hediğin içine ceviz, fındık, sarı üzüm gibi çerezler katılır. Hedik; akrabalara, komşulara ve konuklara ikram edilir. Ayrıca başı ve dişi ağrımasın diye çocuğun başından dökülür.
Çocuk yürüme çağına gelir de yürüyemezse ayağına ip bağlanır, eline dürüm verilir. Başka bir çocuk, yürümeye başlaması için çocuğun ayağındaki ipi koparır, elindeki dürümü alıp yer. Çocuk iki yıl geçmesine karşın yine de yürümeye başlamamışsa bir cuma günü sala ve öğle ezanı arası iki kız kardeş tarafından kollarından tutulup kıbleye dönülerek sallanır. Bu ara,
Sallarız salaya,
Yalvarırız Mevla’ya.
Bu çocuk yürüsün,W
İleriki cumaya.
denilerek çocuğun öteki cumaya kadar yürüyeceği düşünülür.
Çocuk dört elle emekleyince konuk geleceğine inanılır.
Çok ağlarsa gözleri üzüm gibi kara olur.
Yeni doğan bebeğin kara kaşlı olması için kaşlarına kazan dibi sürülür.
Çocuk sarılık olduğu zaman başına sarı yemeni örtülür. Böylece hastalığın geçeceği düşünülür.
Çocuğa dikkatle bakıldığı zaman, gözleri yılık (şaşı) olur, inancı egemendir.
Çocuk evin yemişidir, hayır ve bereketi artırır.
Perilerden korkulduğu için çocuk yalnız bırakılmaz.
Çocuklara göz değmesin diye üstüne mavi boncuk, öd ağacı, iğde çekirdeği ve boş kurşun takılır.
Zamanında yürümeyen çocuklar evliyaya götürülür. Bu yolla sorunun çözüleceği inancı vardır.
Çocuk, göz değer diye yeşil gözlü kimselere gösterilmez.
Çocuğun herhangi bir yerinde kahve büyüklüğünde ben olursa annenin hamileyken kahve yediğine inanılır. Doğan çocuğun kollarında ve vücudunda sık ve sarı tüyler bulunursa annenin çok kuşburnu yediği düşünülür.
2. KADIN VE ERKEKLERLE İLGİLİ İNANIŞLAR
Bir delikanlı uyumadan önce, tanıdığı yedi insanın evlerinin pencerelerini sayarak ertesi gün yapmak istediği şeyi aklından geçirirse dileğinin yerine geleceğine inanılır.
Delikanlılar evlenemeyiz diye akşamları aynaya bakmazlar.
Delikanlılar askere ya da gurbete giderken sular gibi akıp evine tez dönsün diye arkalarından su serpilir.
Genç kızlar erkeklerin önüne geçmezler, geçerlerse uğursuzluk getirileceği düşünülür.
Genç kız, büyüğünün yanında yemek yemez; aksi tutum görgüsüzlük olarak algılanır.
Genç kız, saygısı gereği çeşmede kendinden büyüğün testisini ya da helkesini doldurur; bazen de evine kadar suyunu götürür.
Odanın ışığını evin erkeği yakarsa o ev daima nur içinde ve bereketli olur.
Kadının yolda erkeğin önünü kesmesi uğursuzluktur.
Bir kadın iki erkeğin arasından geçerse çocuğu olmaz.
Bir adam iki kadının arasından geçerse sözü geçmez.
Bir erkek iki kız arasından geçerse köse olur.
Yarım çay içen kadın dul kalır.
Ava gidecek kişinin önünden kadın geçerse o kişi avlanamaz. Bu nedenle ava gitmekten vazgeçmelidir.
Kız çocuğunun saçını ilk kez dayısı keserse saçı gür olur.
Oğlan çocuğunun saçını ilk kez amcası ya da dayısı keserse saçı gür olur.
Kız baba evinden perşembe ya da pazar günü çıkarsa uğurlu olur.
Koç katımında koçun üzerine kız çocuğu bindirilirse doğacak kuzu dişi, oğlan çocuk bindirilirse erkek olur.
3. EVLENME VE AİLEYLE İLGİLİ İNANIŞLAR
Kadın erkekten yaşlı olursa o evde bolluk olur.
Evliliğin ilk günü gelin eşiğe yağ sürüp çivi çakarsa o evlilik ömür boyu sürer, yuva yıkılmaz.
Bir evde çocuk ne kadar çok olursa o evde o kadar bolluk olur.
İlk çocuk aileye uğur getirir.
Çok sakız çiğneyen erkeğin karısının geveze olacağına inanılır.
Evli erkek gece ıslık çalarsa şeytanlar başına toplanır.
Bir evin avlusundaki bir dala saksağan konar ve öterse ev sahibine müjdeli bir haber geleceği düşünülür.
Baykuşun ötmesi uğursuzluk sayılır. Mutlaka o evden biri ölür ya da evi yanar.
Düğünü olacak kızlar evlenince çok gezer diye evden pek dışarı çıkarılmaz.
Bir baba, çocuklarına tencere kapağında meyve yedirmez. Yedirirse nasiplerinin kesileceğini düşünür. Horozun ilk akşam ötmesi zenginliğe, yerlerin yarılması kıtlığa, tavuğun ötmesi karanlık günlerin geleceğine işaret olarak kabul edilir.
Gelin eve girerken kötü huyları yok olsun diye başında çanak kırılır.
Gelinin ayağının uğurlu olması için eşiğin üstüne yağ sürülür, kapıya çivi çakılır, ayağına kurban kesilir ve kınasına altın konulur.
Nazardan korunmak için gelin oğlan evinin eşiğinin önüne gelince üzerlik yakılır.
4. İNSAN VÜCUDUYLA İLGİLİ İNANIŞLAR
Elleri diz üzerinde kavuşturmak, parmakları birbirine geçirip el bağlamak iyi değildir, insanın kısmeti kapanır.
Parmakların çatırdaması iyidir, insanın sağlıklı olduğunu gösterir.
El yıkanırken önce sağ elden başlamalı, önce sol elden başlamak uğursuzluk getirir.
Tokalaşırken ya da birisine bir şey verirken sağ el kullanılmalıdır, sol el uğursuzluktur.
Baş taranırken dökülen saçları dökmek doğru değildir, bunlar toplanır, ölünce o kişinin kabrine konur. Çünkü bu saçlar kıyamet gününde yeniden bitecektir.
5. EVLE İLGİLİ İNANIŞLAR
Evin temeline kara taş koymak iyi değildir.
Kapının önünde oturan kişi iftiraya uğrar.
Duvar dibinde uyumak iyi değildir, insan çarpılır.
Evin bereketi için ufak bez torbalara üzerlik ve çörek otu konulup saklanılır. Bu uygulama şimdilerde bez torba yerine ufak cam şişeler kullanılarak yapılmaktadır.
Depo, ambar ve ahırın bereketi için kapıya at nalı çakılır.
Evin içerisi temiz olmazsa oraya melekler değil şeytanlar gelir. Böylece o evde mutluluk değil, geçimsizlik olur.
Evden bir kişi gurbete gittiği zaman o gün ev süpürülmez, dışarıdan konuk alınmaz. Aksi durum uğursuzluk kabul edilir.
Eşya taşımak için kullanılan ala iple komşunun evine girilmez. Komşunun başına bir uğursuzluk geleceğine inanılır.
Kapı eşiğinde oturulmaz, insan yoksul olur.
Kapı eşiğinde oturulmaz, insan bekar kalır.
Urganla komşunun evine girilmez. Aksi durumda o evde kıtlık olur.
Kapı eşiğinde oturulmaz, çünkü orada şeytan bulunduğuna inanılır.
Yağmur yağarken kapı eşiğinde oturmak günahtır.
6. BEREKETLE İLGİLİ İNANIŞLAR
Değirmenden ilk gelen unla yapılan ilk ekmeği yiyen kişinin karısı ölür.
Ekmek kırıntılarını yere atmak, ayakla çiğnemek evin bereketini götürür.
Bereketi artsın diye gurbete giden kişinin azığından bir parça ekmek çalınır.
Bir kişinin üzerinde dikiş dikilirse o kişinin kısmeti bağlanır.
7. OCAK VE ATEŞLE İLGİLİ İNANIŞLAR
Ateşe tükürmek, ateşe sövmek, ateşe tırnak atmak, su dökmek uğursuzluk getirir.
Sabah, evinden başkasına ateş verenin ocağı söner.
Ocağın üstünü boş bırakmak uğursuzluk getirir.
Sacayağının birdenbire devrilmesi evin başına bir yıkım geleceğini gösterir.
Tencerede su boşu boşuna kaynarsa düşmanlar çoğalır.
Lamba yakılmayan evin ocağı her vakit kararır.
Ateş çok önceden sönmüş olsa dahi külün yanında yatılmaz. Külde cin ve şeytanın oynak yaptığına inanılır.
Ateşin çıkardığı ses ateşi yakan kişi hakkında dedikodu yapıldığına işarettir.
8. HAYVANLARLA İLGİLİ İNANIŞLAR
Yılan öldürülüp suya atılır ve suda kaybolursa yağmur yağar ve durmaz, seller olur.
Kurt uluyunca ya ayaz olur ya kar yağar.
Bir evin başında baykuş öterse o evde biri ölür ya da bir yıkım olur.
İnek doğurunca eve ağır bir şey alınırsa ya da ağır bir şey kaldırılırsa ineğin sütü kesilir.
İneğin sütünü yere sağmak iyi değildir, hayvan hastalanır.
İlk yaylaya çıkışta sığırların ortasından bir yabancı geçerse sığırlar hamile kalmaz, doğum yapmazlar.
Bir kişinin önüne tavşan çıkması uğursuzluktur, mümkünse gidilen yoldan geri dönülür.
Çakal uluyunca yere tükürmek gerekir, yoksa insanın başına bir yıkım gelir.
Çakal ulumaya başlayınca hava açacak, günlük güneşlik olacak demektir.
9. TARIM VE BİTKİLERLE İLGİLİ İNANIŞLAR
Kara ağaçtan düşen yaşamaz.
İncir ağacının altında uyuyanları şeytan alır götürür.
Ceviz ağacının altında yaşayanları şeytan alır götürür.
Tarlada zina yapılırsa bereket olmaz.
Üzümün tanesini, karpuzun sap kısmındaki kabuğunun içini yiyenler yetim kalır.
Çocuğun bezleri yabani ağaca asılırsa çocuk yabani olur.
Nar tanelerini yere dökmek günahtır, nar cennet meyvesidir.
10. KARANLIK VE IŞIKLA İLGİLİ İNANIŞLAR
Akşam soğan yenen yere melekler gelmez.
Gece aynaya bakanın ömrü kısa olur.
Gece biber, soğan, sarımsak gibi acı şeyler dışarıya verilmez.
Yoğurt, süt, peynir gece dışarıya verilmez. Vermek gerektiğinde üzerine kömür, üzerlik ya da yeşil bir dal konulur.
Gece ıslık çalmak günahtır.
Gece evden eve tuz verilmez.
Akşam kapının önü süpürülmez.
Ekmek aktaracağı evden eve verilmez.
Çocuklar gece beş taş oynarsa düşman gelecek denir.
11. SAĞLIKLA İLGİLİ İNANIŞLAR
Aşağıdaki uygulamaların kişileri sağlığına kavuşturacağı inancı egemendir:
Baş ağrısında,alna ve başın ağrıyan kısmına patates dilimlenerek sarılır.
Karın ağrısında hastaya zeytinyağı ile pişirilen kömeç suyu içirilir.
Olgunlaşıp patlaması için çıbanın üstüne ateşte haşlanan lahana ve kelle soğan sarılır.
Arının soktuğu bölge demirle ovulur ya da oraya yoğurt sürülür.
Kanamaları durdurmak için o bölgeye yakılan çaput ya da kağıt külü sürülür.
Ağrıyan kulağa anne sütü sağılır, sarımsak konur ya da kulak mercimeğin buharına tutulur.
Mayasır olan kişi kömeç buğusuna oturtulur.
Göbeği kesilen çocuğun yara yerine katran sürülür, nane basılır.
Zatürre olan kişinin ağzına kaynamış suyun buharı verilir.
İncinen ya da burkulan bölge jiletlenerek pis kan dışarı çıkarılır. Daha sonra o bölgeye zeytin, et, yumurta sarısı, kara üzüm sarılır. Aynı bölgeye fiğ unu ile tuz karılarak da sürülebilir.
Diz ağrısında ya da romatizmal ağrılarda ağrıyan bölgeye papatya ezilerek sarılır, ısırgan otu kaynatılarak suyu içirilir.
Böbrek taşının düşürülmesi için maydanoz yenir. At arabasına ya da traktöre binerek gezilir.
Nazardan korunmak için üzerlik tütsülenir, köz söndürülerek suyu kişiye içirilir. Çocukların yüzüne soba isi sürülür. Nazarlık kullanılır.
Öksürük için kurutulan ayva yaprağı kaynatılarak içilir.
Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’dan toplanan askerlerin Yozgat’ta toplanıp buradan cepheye sevk edildiğini,
İşgale uğrayan topraklarımızdan göç etmek zorunda kalan halkımızın Yozgat’ta misafir edildiğini,
Türkiye’de ilk özel gazeteyi ve ilk posta pulunu Yozgatlı Çapanzade Agâh Efendi’nin çıkardığını,
Yozgatlı Çapanzade Agâh Efendi’nin Osmanlı sarayına güreşçiler yetiştirip gönderdiğini,
Ahmet Bey (Bardar), Bahri Bey (Yusuf Bahri Tatlı), Feyyaz Ali Bey (Mehmet Feyyaz Üst), İsmail Fazıl Paşa (Cebesoy), Rıza Bey (Ersoy), Mehmet Hulusi Efendi (Mehmet Akyol) ile Süleyman Sırrı (İçöz)’nın Yozgat’ın ilk milletvekilleri olduğunu,
Yozgat’tan şimdiye dek hiçbir kadın milletvekili çıkmadığını,
Yeni Adana gazetesini çıkararak Adana’nın kurtuluşuna vesile olan, Türkiye de ilk sendikayı kuran Avni Doğan Bey’in Yozgatlı olduğunu,
Atatürk’ün Yozgat’a iki kez geldiğini ve “Ünlü süvarileri harp meydanlarında kahramanca dövüşen Türk yiğitlerinin harman olduğu diyar, Bozok Yaylası’nın çocukları, var olun!” diyerek Yozgat halkının gönlünü fethettiğini,
Türkiye’deki ilk millî parkın Yozgat Çamlığı olduğunu,
Yozgat çamlığındaki ağaçların dünyada bir eşinin Kafkaslarda olduğunu,
Büyük Cami’nin (Çapanoğlu Camisi) 1779’da Çapanoğlu Mustafa Bey tarafından yaptırıldığını ve 1795’te de kardeşi Süleyman Bey tarafından genişletildiğini,
Yozgat Saat Kulesi’nin 1897 yılında dönemin belediye başkanı Ahmet Tevfiki Zade tarafından Yozgatlı Şakir ustaya yaptırıldığını,
Yozgat’taki Karslıoğlu Konağı’nın Osmanlı Dönemine ait olup 1883’te yapıldığını ve bir zamanlar Yozgat Belediye Başkanlığı yapan Yusuf Karslıoğlu tarafından satın alınarak uzun süre kullanıldığı için “ Karslıoğlu Konağı” olarak adlandırıldığını,
Yozgat İli Merkez İstanbulluoğlu Mahallesi, Emniyet Caddesi üzerinde yer alan “Hayri İnal Konağı”nın Osmanlı Dönemi sivil mimarî eserlerinin güzel örneklerinden olup Gayrimenkul Eski Eserler Yüksek Kuruluğu Başkanlığınca 1979 yılında “korunması gerekli eski eserler” kapsamına alınarak tescillendiğini,
Ünlü Yozgat Lisesinin 1895-1986 yıllarında yapıldığını ve yapımında kesme sarı taş kullanıldığını,
Cumhuriyet Mektebinin (şimdiki Cumhuriyet İlkokulu) 1927 yılında Vali Ali Rıza Bey tarafından yaptırıldığını, müteahhit Şükrü Adavallı ile Nihat Çapan’ın yapımında emeklerinin geçtiğini ve okulun 29.10.1930 tarihinde öğretime açıldığını,
Yozgat’ın Çandır ilçesinde bulunan Şah Sultan Türbesi’nin (Çandır Kümbeti) Dulkadiroğulları Hükümdarı Alaüddevle Bey’in oğlu Şahruh Bey’in karısı ve Şehsuvar Bey’in kızı Şah Sultan Hatun’a ait olduğu ve 1499-1500 yıllarında yapıldığını,
Yozgat’ın Sarıkaya ilçesinde bulunan Roma Kral Kızı Hamamı‘nın (Sarıkaya Hamamı) tarihinin Antik Döneme kadar dayandığını,
Yozgat’ın Sorgun ilçesi Şahmuratlı köyünde bulunan Kerkenes Harabeleri’nin geçmişinin M.Ö 600 yılına dayandığını ve Medler tarafından kurulan antik kent kalıntısı olduğunu,
Türk musiki üstadı Hacı Arif Bey’in yeğenlerinin Yozgat’ta yaşadığını,
Cumhuriyet Döneminin ilk millî şehidinin Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey olduğunu,
Ermeni Asala örgütünü protesto etmek için İstanbul Taksim Meydanı’nda kendini yakan Ermeni’nin Yozgatlı olduğunu,
Almanya’da gecekondu yaparak tapu alan ve Alman tarihine geçen ilk Türk’ün Yozgatlı olduğunu,
Amerika’daki ikiz kule saldırısında ölen tek Türk’ün Yozgatlı olduğunu,
Türkiye’nin en çok göç veren ilinin Yozgat olduğunu,
Yozgat’ın Türkiye’nin tam ortasında olduğunu,
Yozgat’ın gelir düzeyi bakımından Hakkari’den bile düşük olduğunu,
Ankara’da 700 bin, Kayseri’de 250 bin, İstanbul’da 200 bin ve İzmir’de 55 bin Yozgatlı yaşadığını,
Yozgat’ın gerçek nüfusunun 3,5 milyonun üzerinde olduğunu,
Çapanoğlu Beylerinin bizzat savaşlara katılıp Belgrat’ta şehit düşerek adına destan yazıldığını,
Yozgatlı Hasbekli Mahmut Pehlivan’ın Osmanlı sarayı güreşçisi olduğunu,
Sultan II. Mahmut Devri başpehlivanlarından olan Kel Hasan’ın Yozgatlı olduğunu,
Ünlü güreşçimiz Celal Atik’in Yozgatlı olduğunu; Avrupa’da 4 altın, 2 gümüş, 1 bronz madalya aldığını ve bu güreşçimize Atik soyadını Atatürk’ün verdiğini,
2009’da Akdeniz Oyunlarında, Gençler Avrupa Grekoromen Güreş Şampiyonası’nda, Dünya Gençler Güreş Şampiyonası’nda, 2011 Dünya Güreş Şampiyonası’nda, 2012 Avrupa Güreş Şampiyonası’nda, 2013 yılı Avrupa Güreş Şampiyonası’nda ve Akdeniz Oyunlarında altın madalya kazanan ve daha pek çok derece alan Rıza Kayaalp’in Yozgatlı olduğunu,
1946’da Avrupa ikinciliği, 1949’da Avrupa birinciliği, 19517de Dünya birinciliği olan Nasuh Akar’ın Yozgat’ın Yeni Fakılı ilçesinin Yiğitler köyünde doğduğunu,
Ünlü futbolcu Mehmet Topuz’un Yozgatlı olduğunu,
Yozgatspor’un 4 Mayıs 1959’da Selahattin Ulusoy, Selahattin Allıoğlu, Murat Yunce, Rahmi Çokdeğerli, Doğan Üçok, Neşet Tanrıdağ, Şükrü Araman, Erdal Doğruyol ve Orhan Çıtak tarafından”Karagümrük Spor Kulübü” adıyla kurulduğunu,
“Yılkı Atı” romanıyla TRT Büyük Edebiyat Ödülü’nü alan değerli yazarımız Abbas Sayar’ın Yozgatlı olduğunu,
Yozgat kültürüne büyük katkılarda bulunan, Sürmeli tarzı tezenesiyle çalan Türk halk müziği sanatçısı, eğitimci ve yazar Nida Tüfekçi’nin Yozgatlı olduğunu,
Parmak çöreğin Yozgat’a özgü bir ekmek türü olduğunu,
Kurtuluş Savaşı’nda yaralanan askerlerimizin Yozgat’ta tedavi edildiğini,
Aydın ilinde Yozgatlı adıyla bir mahallenin olduğunu,
Afyonkarahisar’ın Emirdağı ilçesinin Yozgat’tan göç ederek burayı yurt tuttuğunu, gelenek ve göreneklerinin Yozgat kültürüyle aynı olduğunu,
Uşak Karahallı ilçesi Karayakuplar Köyü’nün kurucularının Yozgatlı olduğunu ve hâlen soyadlarıyla memleketlerini yaşatarak “Yozgat, Öz Yozgat, Büyük Yozgat” soyadını taşıdıklarını.
Not: Alıntıların büyük bir bölümü Araştırmacı Yazar Osman Karaca’dan alınmış, bir bölümü de tarafımdan araştırılıp eklenmiştir.
Bu sayfada Yozgat’la ilgili birtakım yayınlara yer verilmiştir. Amaç, Yozgat üzerine araştırma ve incelemeler yapanlara kaynak sunup yol göstermektir. Söz konusu yayınların bir bölümü e-kitap, bir bölümü çeşitlidergilerde yayımlanmış araştırma ve inceleme yazıları, bir bölümü de kitap biçimindedir. Burada ağırlıklı olarak Yozgat folkloru üzerine yapılan çalışmalar ele alınmıştır. Yayınlar sıralanırken “Dergilerde Yayımlanan Araştırma ve İnceleme yazıları” ile “Kitaplar” bölümlerinde, aynı yazarla ilgili çalışmalar bir arada sunulmuştur.
“E-Kitap ve Dergiler” başlığı altında verilen kaynaklardan bazıları (Millî Folklor dergileri gibi) basılı olarak da vardır. Bunlar, yinelemeye neden olmamak için “Dergilerde Yayımlanan Araştırma ve İnceleme Yazıları” bölümüne alınmamıştır.
Araştırma ve incelemeler sonucu elde edilen bilgiler ışığında yeni eklemeler yapılacaktır.
Söz konusu kaynaklarla ilgili bilgilerin araştırma ve inceleme yapanlar için yararlı olması umuduyla…
1. E-KİTAP VE DERGİLER
Aşağıda adları belirtilen e-kitap ve dergilerin bir bölümü yalnızca Yozgat’la ilgilidir, bir bölümünün içerisinde de Yozgat’la ilgili bilgiler yer almaktadır. İçerisinde Yozgat’la ilgili bilgi verilenlerde bu bilgilerin ne olduğu altlarında sayfaları belirtilerek gösterilmiştir. Söz konusu e-kitap ve dergileri tıklayıp bilgisayarınıza indirebilirsiniz.
2. DERGİLERDE YAYIMLANAN ARAŞTIRMA VE İNCELEME YAZILARI
Âşık Niyazi (Ersoy) 1, Hasan Latif Sarıyüce, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Kasım 1959, Cilt 6, Sayı 124, s. 2030, 2031.
Âşık Niyazi (Ersoy) 2, Hasan Latif Sarıyüce, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Aralık 1959, Cilt 6, Sayı 125, s. 2049, 2050.
Sorgun Köylerinde Bayraktar Salavatları 1, Hasan Latif Sarıyüce, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ocak 1978, Cilt 17, Sayı 342, s. 8200, 8201, 8202.
Sorgun Köylerinde Bayraktar Salavatları2, Hasan Latif Sarıyüce, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1978, Cilt 18, Sayı 343, s. 8242, 8243, 8244.
Sorgun Köylerinde Bayraktar Salavatları 3, Hasan Latif Sarıyüce, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1978, Cilt 18, Sayı 344, s. 8263, 8264, 8265.
Yozgat’ta Gelinkayalar Efsanesi, Ayhan Sızan, Aydın Oy, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1960, Cilt 6, Sayı 127, s. 2086.
Yozgatlı Hüznî, M.Halit Bayrı, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Kasım 1960, Cilt 6, Sayı 136, s. 2269, 2270.
Yozgat’ta Yufka, Bazlama , Düğün Yemeği, Hasan Özbaş, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1962, Cilt 7, Sayı 151, s.2650, 2651.
Yozgat’ta Çiğdem Pilavı, Hasan Özbaş, Nisan 1962, Cilt 7, Sayı 153, s. 2704.
Yozgat’ta İftarlık ve Ramazan, Hasan Özbaş, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1968, Cilt 11, Sayı 222, s. 4827, 4828, 4829.
Yozgat’ta Günsalık (Başlık) Verme Âdeti, Hasan Özbaş, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Temmuz 1968, Cilt 11, Sayı 228, s. 4795.
Yozgat’ta Eğrice (Hıdırellez) Hazırlığı, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1963, Cilt 8, Sayı 170, s. 3168, 3169.
Yozgat’lı Hüzmî, Nizami Nefesli, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Nisan 1964, Cilt 8, Sayı 177, s. 3370.
Yozgat’lı Seyyahî, Nizami Nefesli, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Nisan 1965, Cilt 9, Sayı 189, s. 3721.
Yozgat’lı Hizbî (Hüznî) 1, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mayıs 1964, Cilt 8, Sayı 178, s. 3401, 3402, 3403.
Yozgat’lı Hizbî (Hüznî) 2, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mayıs 1964, Cilt 8, Sayı 179, s. 3435, 3436, 3437.
Yozgat’lı Seyrî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1964, Cilt 9, Sayı 182, s. 3516, 3517.
Yozgat’lı Zeminî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1965, Cilt 9, Sayı 188, s. 3682, 3683.
Yozgat’lı Âşık İfşaî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ocak 1966, Cilt 9, Sayı 198, s. 3967, 3968.
Sır Kâtibi Âşık Necip, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Haziran 1968, Cilt 11, Sayı 227, s. 4774, 4775 4776.
Âşık Zarî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1968, Cilt 11, Sayı 230, s. 5066, 5067.
Âşık Nazî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1969, Cilt 12, Sayı 242, s.5401, 5402, 5403.
Yozgat’lı Himmet’î, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1971, Cilt 13, Sayı 259, s. 5889, 5890.
Yozgat’lı Âşık Gamlî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Kasım 1975, Cilt 16, Sayı 316, s. 7486, 7487.
Âşık Gülşanî, Mahmut Işıtman, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1977, Cilt 17, Sayı 332, s. 7929, 7930.
Akdağmadeni Örenkale Köyü’nden Gelin ve Oğlan Deyişlemesi, Mustafa Özer, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1964, Cilt 8, Sayı 182,
s. 3527, 3528.
Akdağmadenin’de Tekerlemeler 1, Avni Yüksel, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Haziran 1965, Cilt 9, Sayı 191, s. 3770.
Akdağmadenin’de Tekerlemeler 2, Avni Yüksel, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ekim 1965, Cilt 9, Sayı 195, s. 3873, 3874.
Çekirge ve Cenderme Oyunları, Avni Yüksel, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Aralık 1965, Cilt 9, Sayı 197, s. 3930, 393.1
Bay Beyrek’in Yozgat Rivayeti, Şükrü Elçin, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Haziran 1965, Cilt 9, Sayı 191, s. 3777, 3778, 3779, 3780, 3781.
Boğazlıyan’da Çiğdem Pilavı, Fikret Türkmen, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1969, Cilt 12, Sayı 242, s.5389, 5390.
Dört Kekeme Kız, Emil Sevinç, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Aralık 1970, Cilt 13, Sayı 257, s. 5834.
Yozgat Köylerinde Nişan ve Düğün 1, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1971, Cilt 13, Sayı 259, s.5879, 5880, 5881,
5882, 5583.
Yozgat Köylerinde Nişan ve Düğün 2, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1971, Cilt 13, Sayı 260, s. 5911, 5912, 5913,
5914, 5915.
Yozgat Mânilerinde Yergi, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Temmuz 1972, Cilt 14, Sayı 276, s. 6372, 6373, 6374.
Yozgat Manilerinden Bir Demet, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1973, Cilt 15, Sayı 290, s. 6743, 6744, 6745.
Bir Yozgat Masalı: Dört Öğüt, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Eylül 1975, Cilt 16, Sayı 314, s. 7437, 7438.
Bireysel ve Toplumsal Açıdan Yozgat Manilerinde Konular, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ocak 1977, Cilt 17, Sayı 330, s. 7864,
7865, 7866, 7867 , 7868, 7869.
Yozgat Mânileri 1, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Kasım 1977, Cilt 17, Sayı 340, s. 8164, 8165, 8166.
Yozgat Mânileri 2, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Aralık 1977, Cilt 17, Sayı 341, s. 8187, 8188, 8189.
Yozgat Mânileri 3, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ocak 1978, Cilt 17, Sayı 342, s. 8215, 8216.
Yozgat Mânileri 4, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Şubat 1978, Cilt 18, Sayı 343, s. 8247, 8248, 8249.
Yozgat Mânileri5, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1978, Cilt 18, Sayı 344 s. 8276, 8277, 8249.
Yozgat Mânileri 6, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Nisan 1978, Cilt 18, Sayı 345, s. 8303, 8304, 8305, 8306
Yozgat Mânileri7, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mayıs 1978, Cilt 18, Sayı 346, s. 8330.
Yozgat Bilmeceleri 1, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Aralık 1978, Cilt 18, Sayı 353, s.8513, 8514, 8515, 8516.
Yozgat Bilmeceleri 2, Muhsin Köktürk, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ocak 1979, Cilt 18, Sayı 354, s. 8550, 9551, 8552, 8553.
Yozgat Mâni ve Türküleri, İsa Kayacan, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ağustos 1979, Cilt 19, Sayı 361.
Yozgat’ın Sarıkaya İlçesinde Erkekler Arası Düğün Oyunları, Emil Sevinç, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ocak 1973, Cilt 14, Sayı 282, s. 6530.
Birkaç Anadolu Yemeği ve Bulgur Çekme Âdeti, Nevzat Gözaydın, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Ağustos 1973, Cilt 15, sayı 289, s. 6725.
Yozgat Düğünlerinden Gelenekler, İsa Kayacan, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Mart 1978, Cilt 18, Sayı 344, s. 8258.
3. KİTAPLAR
18 ve 19. Yüzyıllarda Çapanoğulları, Özcan Mert, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1980.
1965 Yozgat Kültür Takvimi , Ertuğrul Kapusuzoğlu, 1995.
1966 Yozgat Kültür Takvimi 1996, Ertuğrul Kapusuzoğlu, 1996.
Âşık İbrahim, Arif Baş, Şark Matbaası, Ankara, 1973.
Bizim Yerköy, Erhan Palabıyık, Color Ofset, İskenderun, 2012.
Her Yönüyle Bahadın, Arif Baş, Grafika Reklamcılık Sanayi ve Ticaret, ve Ticaret, Ankara, 2002.
Boğazlıyan, Yozgat Her Yönüyle Tarihi, Komisyon.
Bozok Sancağı’nda (Yozgat İli) Türk Mimarisi, Hakkı Acun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005.
Bütün Yönleriyle Yozgat, A. Fevzi Koç, Kardeş Matbaası, Ankara, 1963. Yozgat Şair ve Yazarlar Ansiklopedisi, Durali Doğan, Sılam Yayınevi,
HER YÖNÜYLE YOZGAT 